Selma Engel overleefde vernietigingskamp Sobibor: vergeet haar verhaal nooit!

Saartje Wijnberg, geboren in 1922 veranderde haar naam in 1957 in ‘Selma’, toen ze naar de Verenigde Staten verhuisde. Selma groeide op met haar drie broers in de Nederlandse stad Zwolle, waar haar ouders, Samuel en Alida, een succesvol koosjer hotel hadden opgebouwd en in bezit hadden. Selma herinnerde zich later haar jeugd als idyllisch. Haar familie was religieus en een belangrijke leverancier van koosjer voedsel in het gebied, maar Selma had ook veel niet-Joodse vrienden. Antisemitisme was nooit een probleem tijdens haar opgroeien, herinnerde ze zich. Dat veranderde allemaal met de opkomst van het nazisme, vooral nadat Duitsland in 1940 Nederland binnenviel. Selma was in staat om de middelbare school af te maken, maar als Jodin mocht ze niet naar de universiteit.

Ze werkte een tijd in een ziekenhuis, tot zij en andere Nederlandse Joden de meeste banen werden onthouden. Joden werden gedwongen om een ​​gele ster op hun kleding te dragen, hoewel Selma een tijdje haar ster van haar kleding af heeft genomen en heimelijk heeft gewerkt als assistent voor thuiszorg. “Ze deden het heel langzaam,” beschreef ze later over het groeiende antisemitisme, dat de Duitsers verspreidden en dat spoedig Nederland zou binnenvallen. “Ze deden het op een manier, zodat niemand voelde dat er iets aan de hand was.” Geleidelijk aan begonnen de lokale Nederlanders de Joden in hun midden aan te geven bij de autoriteiten. Veel Joodse mannen werden gedwongen tot lokale werkkampen. Selma’s vader werd gedwongen in een werkkamp te leven en hij stierf aan een hartaanval in 1941.

Kort daarna zette een plaatselijke Nederlandse ambtenaar Selma’s moeder onder druk om haar eigen hotel te verlaten. Selma’s moeder vond dat ze geen keus had en het gezin kreeg onderdak bij een verarmde Joodse buurman. In 1942 waren de omstandigheden zo slecht, dat Selma zich schuilhield. Een paar maanden lang werd ze verstopt door een Christelijk gezin, dat haar als een onbetaald dienstmeisje gebruikte. Ze verboden haar met ook maar iemand te praten en ze hielden haar in een staat van half uithongeren. Na een paar maanden hoorde ze dat er nog een Joods gezin in de buurt was verborgen en ze ging bij hen wonen. Pas later in 1942 werd ze verraden en naar een kamp gestuurd. Selma zat gevangen in een serie van Nederlandse gevangenissen en concentratiekampen. Eerst het door de SS geleide concentratiekamp ‘s-Hertogenbosch bij de stad Vught. Daar werd ze aangesteld om poppen te maken voor kinderen in het kamp.

Daarna zat ze in Westerbork, een ander Nederlands concentratiekamp. Op 9 april 1943 werd ze in een trein geladen met 2000 andere Joden en naar Sobibor gestuurd, een topgeheim vernietigingskamp in Polen. Sobibor opereerde met één doel: zoveel mogelijk Joden te vermoorden. Er zijn geen exacte gegevens, maar historici geloven dat tussen maart 1942 en oktober 1943 tussen 167.000 en 350.000 mensen daar zijn vermoord. In Sobibor werden Selma en de andere gevangenen slechter behandeld dan dieren. Af en toe vonden ze een blik voedsel dat een Joodse gevangene in hun kleren had verborgen. Als een van de uitgehongerde arbeiders een blik met voedsel durfde te openen, werd die ter plekke neergeschoten. Joodse arbeiders werden routinematig geslagen en gedood. In dat helse hol werden Selma en een andere gevangene verliefd op elkaar.

Chaim Engel was een Jood uit Polen, die met zijn gezin naar Sobibor was gedeporteerd. Hij was de enige overlevende van het gezin. Toen ze hem ontmoette, zag hij er vreselijk uit: hij was kaal en werd vaak geslagen. Hij was gewend twee broeken tegelijk te dragen, zodat het hem iets minder pijn deed wanneer bewakers hem sloegen. Op 14 oktober 1943 vertelde Chaim Selma over een dapper plan, dat hij en enkele andere Joodse gevangenen hadden uitgedacht: ze zouden de bewakers gaan bevechten en uit Sobibor breken. Wilde Selma meedoen? Ofschoon ze beseften dat ze gedood zouden worden als ze werden gepakt, stemde Selma ermee in zich bij de opstand aan te sluiten. Op 14 oktober 1943, om 16.00 uur, lokte een groep gevangenen bewakers de opslagplaats binnen en doodde hen met bijlen en messen.

Elf SS-bewakers werden gedood, evenals verscheidene Oekraïense kampbewakers. De gevangenen sneden de telefoon- en elektriciteitslijnen van Sobibor door en moedigden de andere gevangenen aan om ook te ontsnappen. Het tafereel was chaos. SS-bewakers vuurden op de ontsnappende Joden met machinegeweren. Ongeveer 600 Joden renden naar de omheining, maar weinigen haalden het. Machinegeweervuur en landmijnen die het terrein bezaaiden, betekenden dat de meesten omkwamen, voordat ze het kamp uit konden komen. Zowel Chaim als Selma overleefden dit op wonderbaarlijke wijze. Selma herinnerde zich later hoe ze zijn ontsnapt: “Chaim pakte mijn hand en hij zei: ‘Kom, het heeft geen zin dat we daar blijven.’ En toen begon iedereen te rennen en toen liepen we naar deze poort. Rondom ons viel iedereen op de grond, na te zijn neergeschoten.”

Chaim en Selma behoorden tot de 58 Joden die levend uit Sobibor kwamen. Na de uitbraak was Duitsland bang dat Sobibor zou worden ontdekt, dus braken ze het kamp af, ​​sloegen alle gebouwen neer, ploegden de grond om en plantten gewassen. Maar dankzij Selma Engel en anderen werden de gruweldaden die daar plaatsvonden, niet vergeten. In juli 1944 vertelden Selma en Chaim aanRussische verslaggevers over Sobibor. En op 2 september 1944 droeg de Russische krant Komsomolskaya Pravda een rapport met de titel “The Death Factory in Sobibor”, waarin voor het eerst werd verteld wat er in het kamp was gebeurd.

Zoals Ad Van Liempt, een Nederlandse historicus, aan de New York Times uitlegde: “Zij (Selma en Chaim) hebben het geheim geopenbaard.” Selma en Chaim zijn getrouwd en voegden zich bij de Poolse Partizanen. Ze hebben een baby gekregen, een jongetje, dat in 1944 stierf van de hongerdood. In 1945, toen de oorlog voorbij was, keerde het paar terug naar Nederland. In 1951 verhuisden ze naar Israël en verhuisden daarna in 1956 naar de Verenigde Staten, waar ze hun thuis vonden in Branford, Connecticut, waar Chaim als juwelier heeft gewerkt. Selma is in december 2018 overleden. Ze was de laatste levende overlevende van het gruwelijk wrede vernietigingskamp Sobibor. (Uit de Jerusalem Post december 2018)